وجود ۳ گسل فعال و لرزه‌زا در استان سمنان/ترک جلسه آزمون سراسری به دلیل وقوع زلزله ۴.۷ دامغان
تاریخ انتشار: ۱۴ تیر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۲۸۶۳۳۹
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به زلزله ۴.۷ روز گذشته دامغان استان سمنان با تاکید بر اینکه ۳ گسل فعال "آستانه"، "دامغان" و "عطاری" در این استان قرار دارند، گفت: گسل فعال و کاری "عطاری" نیز در جنوب خوشه لرزه‌ای زلزله روز گذشته امتداد دارد و به نظر می‌رسد که محدوده رخداد زمین لرزه‌های غرب دامغان در یک زون فعال و لرزه‌زا قرار گرفته و احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ‌تر در این ناحیه دور از انتظار نیست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
دکتر علی بیت‌اللهی در گفت و گو با ایسنا، به بیان جزئیات رخداد لرزه‌ای دامغان استان سمنان اشاره کرد و افزود: بر اساس گزارش مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران از ساعت ۷ و ۳۹ دقیقه صبح روز پنجشنبه ۱۳ تیرماه ۱۳۹۸ تا ساعت ۱۱ و ۴۱ دقیقه همان روز، ۱۳ زمین لرزه در ۳ کیلومتری غرب دامغان رخ داد.
وی با تاکید بر اینکه به جز زمین‌لرزه کوچک اول، رخداد سایر زمین‌لرزه‌ها در یک بازه کوتاه تقریباً یک و نیم ساعته به وقوع پیوسته است، خاطرنشان کرد: این زلزله‌ها در محدوده غرب دامغان فرم خوشه‌ای تجمع زمین لرزه‌ها را نشان می‌دهد.
موقعیت خوشه‌ای لرزه‌ای شرق دامغان
بیت اللهی با بیان اینکه محدوده مرکز خوشه لرزه‌ای از مرکز شهر دامغان ۲۸ کیلومتر فاصله داشته و در غرب این شهر واقع شده است، اضافه کرد: این زلزله‌ها در ۱۵ کیلومتری شمال(اندکی به غرب) شهر "امیریه" نیز جانمایی می‌شوند. درباره شدت زلزله‌ها و خسارت و تلفات براساس استعلام از دبیر کارگروه زلزله استان سمنان، خسارت عمده‌ای در محدوده شهر دامغان گزارش نشده است.
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در عین حال ادامه داد: بنا بر اعلام مردم ساکن شهر دامغان، در اثر وقوع زلزله ۴.۷ روز گذشته مردم سراسیمه از خانه‌ها بیرون آمدند ضمن آنکه شرکت کنندگان کنکور سراسری در شهر دامغان به طور سراسیمه سالن امتحان را ترک و به محوطه باز آمدند.
به گفته وی با توجه به مشاهدات و اظهارات ساکنین شهر دامغان این در حالی است که این منطقه در ۳۰ کیلومتری شرق محل رخداد خوشه لرزه‌ای ۱۳ تیرماه واقع شده است و شدت این زمین‌لرزه در شهر دامغان بر اساس جدول شدت مرکالی، حدود ۴ در مقیاس مرکالی اصلاح شده است.
گسل مسبب زلزله ۱۳ تیر
بیت اللهی در خصوص گسل مسبب این زمین لرزه توضیح داد: با جانمایی زلزله‌های رخ داده بر روی نقشه گسلهای شناسایی شده منطقه، به نظر می‌رسد که امتداد گسل "آستانه" و "دامغان" در محدوده پراکنش زمین لرزه‌های رخداده واقع شده است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین گسل فعال و کاری "عطاری" نیز در جنوب این خوشه لرزه‌ای امتداد دارد و به نظر می‌رسد که محدوده رخداد زمین لرزه‌های غرب دامغان در یک زون فعال و محدوده گره تکتونیکی لرزه‌زا قرار گرفته که احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ‌تر در این ناحیه دور از انتظار نیست.
خوشه لرزه‌ای شرق دامغان و گسله های اطراف آن
وی یادآور شد: محدوده شرق دامغان در مرز بین کوه و دشت که حد فاصل ارتفاعات البرز جنوبی از ایران مرکزی است، تحت تأثیر عوارض عمده تکتونیکی منطقه نظیر گسلهای "آستانه"، "دامغان" و "عطاری" به شدت تکتونیزه و لرزه‌زا است.
زلزله‌های تاریخی که به گسل آستانه نسبت می‌دهند
بیت‌اللهی با اشاره به ویژگی‌های گسل آستانه توضیح داد: در باختر روستای "آستانه" در شمال باختری شهر دامغان و در دره رودخانه آستانه، دو گسل موازی و کنار هم با راستای شمال خاوری-جنوب باختری دیده می‌شود که در نزدیکی ۱۰ کیلومتری جنوب باختر آستانه، رسوبات آبرفتی کواترنر را به روشنی بریده و همراه با آبراهه‌های پهنه، به شکل چپ‌بر جابجا کرده است. علاوه بر آن رویه‌های تخت سه گوش زیبایی نیز در رسوبات کواترنر این پهنه به وجود آورده است.
وی ادامه داد: در دو تا سه کیلومتری جنوب باختری "چشمه علی" نیز به روشنی دیده می‌شود که پای "باد زن" آبرفتی بزرگی به درازای چند ۱۰ متر به وسیله گسل "آستانه" بریده شده است. این گسل با راستای شمال شرقی – جنوب غربی، مسیر رودخانه آستانه را در ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهر دامغان می‌پیماید و دارای ساز و کار "فشاری راستا لغز چپگرد" و آثار آن به وضوح در راستای دره آستانه قابل تشخیص است.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات، با تاکید بر اینکه گسل آستانه، "جنبا" بوده و نهشته‌های جوان دره آستانه را به صورت چپگرد بریده است، خاطرنشان کرد: گسل آستانه به سبب نزدیکی با مرز جنوبی البرز و وجود رسوبات آبرفتی کواترنر در کنار آن، به روشنی جنبش جوان کواترنر را نشان می‌دهد و در ادامه این گسل به سوی جنوب باختری به کوه "اورا" در شمال سمنان می‌رسد.
به گفته وی درازای گسل آستانه حدود ۷۹ کیلومتر برآورد شده و ساز و کار آن راندگی با مؤلفه راستا لغز چپ بر است و احتمال می‌رود خرابی دژ "فوالد محله" به سبب جنبش گسل آستانه باشد.
بیت‌اللهی همچنین تاکید کرد: ممکن است جنبش این گسل سبب رویداد زمین لرزه ۲۲ دسامبر ۸۵۶ میلادی "کومس"، با بزرگی ۷.۹ Ms باشد که در اثر آن ۴۵۰۰۰ نفر کشته شدند.
گسل دامغان
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه گسل "دامغان" با راستای نزدیک به شرقی – غربی از ۱۰ کیلومتری شمال دامغان می‌گذرد، گفت: بخش درازتری از این گسل در برگ زمین شناسی دامغان به مقیاس یک صد هزارم سازمان زمین شناسی به صورت گسل کواترنر برداشت شده ولی ساز وکار آن در روی این نقشه روشن نشده است.
وی با بیان اینکه این گسل در حدود ۱۰۰ کیلومتر درازا داشته و درازای بخش مستقیم آن در شمال دامغان ۵۳ کیلومتر است، یادآور شد: هر چند ساز و کار این گسل به دقت روشن نیست، ولی آشکار است که در پهنه باختر "ده مال" تا شمال "تاق"، بخش شمالی گسل بالا آمده و بخش جنوبی آن فرو افتاده است ضمن آنکه در شمال "تاق" و ۳۲ کیلومتری شمال خاوری دامغان گسل دامغان میان "کنگلومرای" چین خورده نئوژن پسین(در بخش شمالی) و "بادزن" آبرفتی کهن و جوان کواترنر(در بخش جنوبی) قرار گرفته است.
محقق حوزه مخاطرات، با تاکید بر اینکه به نظر می‌رسد گسل دامغان از دو بخش بنیادی "خاوری" و "باختری" ساخته شده است، اظهار کرد: در بخش خاوری گسل از شمال دامغان تا "ده ملأ بلوک شمالی کشیده شده و بلوک جنوبی فرو افتاده است (گسل فشاری پرشیب با شیب به سوی شمال) و این در حالی است که در بخش باختری آن از شمال دامغان و باختر سیاهکوه به سوی "آهوانو" (بلوک شمالی فرو افتاده و بلوک جنوبی) امتداد دارد (سل فشاری با شیب به سوی جنوب).
به گفته وی، وجود رویه‌های تخت سه گوش در دیواره‌های شمالی گسل دامغان، نشان دهنده وجود مؤلفه راستا لغز، افزون بر مؤلفه شاغولی در جنبش گسل دامغان است. با این وجود هیچ گونه جابجا شدگی راستا لغز از بررسی آبراهه‌های موجود بر روی نگاره‌های هوایی در درازای گسله دامغان هنوز پیدا نشده است.
بیت اللهی ادامه داد: در سوی دیگر "دامغان رود"، ادامه غربی گسل دامغان به مرز بین "کنگلومرای" نئوژن و سازند شمشک در پای رشته سفیدکوه می‌رسد. این مرز گسلهای است معکوس که در راستای آن بلوک جنوبی(سازندهای مزوزوئیک) بالا آمده و با لایه‌های جوان‌تر، همبر شده‌اند. از این رو می‌توان گفت که گسل دامغان پیامد پویایی یک گسل کهن است ولی تاکنون هیچ گونه داده لرزه خیزی از گسل دامغان در دست نیست.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اضافه کرد: از این رو امکان دارد زمین لرزه ۲۲ دسامبر ۸۵۶ میلادی "کومس" با بزرگی ۷.۹ که نیمی از شهر دامغان را ویران کرد به سبب جنبش این گسل روی داده باشد. همچنین ممکن است رویداد زمین لرزه ۹ ژانویه ۱۹۸۲ که مرکز آن بر روی و یا نزدیکی گسل شمال دامغان قرار می‌گیرد، در پیوند با جنبش این گسل باشد. علاوه بر آن زمین لرزه سال ۱۸۳۰ میلادی در این منطقه را به گسل دامغان نسبت می‌دهند.
راندگی عطاری
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات مسکن، با بیان اینکه راندگی "عطاری" در ۲۵ کیلومتری جاده تهران – مشهد، بین دشت سمنان و "قوشه" واقع شده است، گفت: این راندگی دارای راستای شمال غرب – جنوب شرق در بخش شرقی گسل و راستای شمال شرق – جنوب غرب در بخش غربی گسل و درازای ۳۲.۵ کیلومتر است. این گسله در بخش شرقی دارای شیب به سوی غرب – جنوب غربی بوده و سنگ‌های گوناگون آتشفشانی سازند کرج را بریده است و در بخش غربی دارای شیب به سوی جنوب – جنوب شرقی است.
بیت اللهی با تاکید بر اینکه سمت غرب این گسل در دشت سمنان، به وسیله آبرفت پوشیده شده است، ادامه داد: چنانچه گسل عطاری با گسل سمنان یکی شده باشد، نقطه به هم پیوستن آنها به احتمال زیاد در غرب کوه "سرخ" است. راندگی عطاری بر روی خطواره مغناطیسی قرار ندارد هیچ گونه داده سنی دقیق و لرزه خیزی از راندگی عطاری در دست نیست.
وی زلزله‌های یک ماه اخیر این منطقه را مطابق تصویر ذیل عنوان کرد:
زمین لرزه‌های یکماهه منطقه اطراف خوشه لرزه‌ای غرب دامغان
بیت‌اللهی خاطرنشان کرد: در طول این مدت، حدود ۳۱ زمین لرزه در محدوده به مراتب وسیع‌تر و تا دریای مازندران در شمال رخ داده است. در غرب دامغان و در حوالی پهنه جانمایی خوشه لرزه‌ای روز گذشته، در مدت یک ماه پیش به جز زمین لرزه‌های ۱۳ تیرماه، زلزله دیگری گزارش و به نقشه در نیامده است. از این رو به نظر می‌رسد حالتی از سکون لرزه‌ای بر منطقه تکتونیزه غرب دامغان حاکم بوده و تجمع تنش صورت گرفته است که با رخداد ۱۳ زمین لرزه در روز ۱۳ تیرماه و در بازه زمانی کمتر از دو ساعت، بخشی از تنش رها شده است. این منطقه محل رخداد زمین لرزه‌های تاریخی بزرگی است و اینکه لازم است رژیم لرزه خیزی آن به دقت مورد پایش قرار گیرد.
مراکز جمعیتی نزدیک به خوشه لرزه‌ای غرب دامغان
بیت اللهی جمعیت شهر دامغان را حدود ۶۰ هزار نفر و در فاصله ۳۰ کیلومتری از محدوده رخداد خوشه لرزه‌ای با بزرگی ۴.۷ دانست و گفت: علاوه بر آن شهر کوچک "امیریه" نیز از توابع شهرستان دامغان با جمعیتی در حدود ۳۶۰۰ نفر در جنوب رومرکز زلزله‌ها واقع شده است. این دو شهر نزدیک به رومرکز زلزله‌های ۱۳ تیرماه غرب دامغان، حدود ۱۹۲۰۰ واحد مسکونی داشته که ۸۷۰۰ واحد آن فاقد اسکلت و بنایی است.
وی با تاکید بر اینکه ۱۰ آبادی در فاصله حداکثر ۲۰ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۴.۷ روز گذشته دامغان واقع شده است، افزود: بزرگترین روستای نزدیک به رومرکز زلزله‌ها، روستای "آستانه" با ۵۵۰ نفر جمعیت است که نام گسل معروف و لرزه زای آستانه هم از نام این روستا گرفته شده است. دو آبادی "سیاه پره" و "سرحده" نزدیکترین آبادی‌ها به رومرکز زلزله‌ها بوده و در فاصله ۱۰ کیلومتری آن قرار دارند. مجموع جمعیت روستایی در شعاع ۲۰ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۲۹۲۵ نفر بوده که در ۹۲۰ واحد مسکونی زندگی می‌کنند و از این تعداد واحد مسکونی حدود ۷۴۰ واحد فاقد اسکلت و از نوع بنایی هستند.
آبادی‌های اطراف خوشه لرزه‌ای ۱۳ تیرماه غرب دامغان
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: مرکز تحقیقات راه و مسکن آزمون سراسری 96 زلزله
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۲۸۶۳۳۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هشدار در دشت تبریز؛ کدام بناهای تاریخی در خطرند؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی در نتیجه بررسی یک مطالعه و پژوهش جامع درباره اثرات محیطی و ناپایداری‌های زمین در دشت تبریز گفت: آژیر خطر را از این منطقه دریافت کرده‌ایم. متاسفانه بیشتر سازه‌های میراثی و خانه‌های تاریخی تبریز در پهنه‌هایی با ناپایداری زمین قرار دارند و یا در قسمت‌های لرزه‌خیز شهر قرار گرفته‌اند و در تهدید هستند.
پویا صادقی فرشباف ـ عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و زمین‌شناس با گرایش تکتونیک لرزه‌زمین‌ساخت و پسادکترای میراث زمین‌شناسی ـ که «اثرات محیطی ـ ساختاری ناپایداری‌های زمین در دشت تبریز» را به مناسبت سال آذربایجان شرقی ۱۴۰۳ بررسی و مطالعه کرده و نتیجه آن را در سال ۲۰۲۴ که از سوی ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه های تاریخی) سال «بحران‌ها و منازعات از دریچه منشور ونیز» نام گرفته، ارائه کرده است، درباره نتیجه این بررسی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در دهه اخیر بحث بلایای طبیعی پررنگ‌تر شده است و قشرهای مختلفی از مردم با سوانح طبیعی روبرو هستند.
یک علت آن، بزرگ شدن شهرهاست. قبلاً یک بحران و یا فرونشست اتفاق می‌افتاد، چون در حاشیه شهرها و خارج از مرزهای سکونتگاهی بود توسط جمعیت شهرها حس نمی‌شد و به چالش کشیده نمی‌شد و صرفاً در حد مطالعات علمی باقی می‌ماند و خیلی هم رویکرد رسانه‌ای پیدا نمی‌کرد، اما در چند سال گذشته بسیاری از کلان شهرها با این مسأله مواجه شده‌اند، چون حاشیه شهرها، بزرگ شده است و معمولاً هم گسترش شهرها و یا شهرسازی‌ها به سمت مناطقی بوده است که متاسفانه از نظر پایداری و اثرات محیطی ساختاری زمین، موقعیت مناسبی نداشتند و به عبارتی بهتر، ناپایدر بوده‌اند و صرفاً در گسترش شهرسازی‌ها بحث‌های اقلیمی و خوش آب و هوا بودن مطرح بوده است.
او معتقد است: امروزه سوانح طبیعی و ناپایداری ساختاری زمین خیلی سریع احساس می‌شود، چون هم مردم با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و هم بسیاری از مجتمع‌ها و مراکز تجاری در آن مناطق قرار دارند.
صادقی فرشباف در ادامه گفت: سال گذشته در رویداد ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) مسئله بلاهای طبیعی را بهانه قرار دادیم و به خود این بحران پرداختیم.
در مناطقی مانند استان مازندران، که خیلی‌ها حتی فکر نمی‌کنند ممکن است با پدیده فرونشست مواجه باشد ما نشان دادیم که اتفاقا در مقیاس‌های گسترده‌ای بسیاری از بافت‌های شهری مازندران را دچار مشکل کرده است و در استان اصفهان نشان داده شد که وضعیت به حد بحران رسیده است.
امسال به مناسبت سال آذربایجان شرقی تمرکز روی این استان بود تا بررسی کنیم در مناطقی که سازه‌های میراثی و خانه‌های تاریخی قرار دارد، آیا پدیده فرونشست با آن تعریفی که در کشور و در نقاط دیگر تجربه شده است، مشاهده می‌شود. آیا ناپایداری‌هایی که در بعضی از نقاط شهر تبریز گزارش شده همان پدیده فرونشست است؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی یادآور شد: فرونشست را در ایران بیشتر پدیده‌ای بر اثر اُفت آب‌های زیرزمینی می‌شناسیم، که با برداشت آب زیرزمینی بیش از حد مجاز و بر اثر خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و برهم خوردگی معادلات فشار منفذی اتفاق می‌افتد، هرچند پدیده فرونشست مقداری از تعریفی که ما داریم، گسترده‌تر است و بیشتر، حرکاتی که از نظر بُردار حرکت قائم بر بُردارهای افقی غالب باشد را فرونشست می‌دانیم، حال این فرونشست می‌تواند بر اثر افت آب‌های زیرزمینی اتفاق افتد یا بر اثر پیامدهای حرکات پس از زمین لرزه (پس‌لرزه‌ها) رخ دهد و هیچ ارتباطی هم با بحث افت آب‌های زیرزمینی نداشته باشد.
صادقی ادامه داد: ما روی آذربایجان شرقی متمرکز شدیم، چون منطقه‌ای شدیداً تکتونیکی است، مثل شمال تهران، که دو هر محدوده‌ای پرخطر به لحاظ لرزه‌ای حتی در رنکینگ جهانی هستند و مناطق بسیار لرزه‌خیز شناخته می‌شوند و وجه مشترک دیگرشان این است که بخش اعظمی از سازه‌های میراثی آنها هم در پهنه‌های گسلی قرار دارند.
این زمین‌شناس افزود: مطالعات ما در استان آذربایجان شرقی نشان می‌دهد ۹۰ درصد ناپایداری‌هایی که امروز در سطح دشت تبریز مشاهده می‌کنیم، برگرفته از حرکات تکتونیکی است. البته، در بعضی نقاط این دشت هم، شواهد خطر اُفت آب‌های زیرزمینی دیده شده است، اما فرونشست با آن تعریفی که در مناطق دیگر ایران شاهد هستیم در اینجا مشاهده نمی‌شود اما مثال‌هایی وجود دارد که برای ما یک زنگ خطر به حساب می‌آید.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با طرح این پرسش که اگر شواهد فرونشست را به آن معنی مصطلح در دشت تبریز مشاهده نمی‌کنیم پس چه رخداد و پدیده‌ای بحران‌آمیز شده است؟ توضیح داد: دقیقاً چالش ما همین مسئله بود، چون فرونشست را در این منطقه به آن تعریف که باید، نداریم.
شهر تبریز گوشه شمال خاوری (شرق) دشت تبریز را تشکیل می‌دهد، این دشت پهنه‌ای است که شهرستان‌های دیگری را تا حوزه دریاچه ارومیه در برمی‌گیرد، مثلثی که در آن شهر تبریز هم واقع شده است و در سال‌های اخیر ناپایداری‌های زمین را در آنجا مشاهده کردیم که در بعضی شهرستان‌ها، فرونشست‌ها عامل آن بوده است. راغب شدیم که بررسی کنیم آیا از نظر «منشور ژنو» و خاستگاه، با فرونشست‌های شهرهای دیگر مشابهت دارد؟
او اضافه کرد: سال ۱۳۹۸ در محله‌های مختلف تبریز از جمله «بارون آواک» (این محله پس از دورهٔ ناصرالدین‌شاه به سکونتگاه اصلی مردم ارمنی تبریز تبدیل شد)، در پی یک عملیات عمرانی، نشستی فراتر از پیش‌بینی‌های برداشت‌های عمرانی اتفاق افتاد. در واقع حدس می‌زدند اگر در این منطقه گودبرداری کنند مقداری از خاک فرو خواهد ریخت، ولی این اتفاق در مقیاس خیلی گسترده و با حرکات عمرانی رخ داد و بخشی از یک محله قدیمی شهر تبریز را درگیر کرد.
بعد از این اتفاق، نمودهایی از سازه باستانی که به نظر مربوط به تبریز قدیم یا حتی تبریز پیش از زلزله‌های تاریخی بود، از نیمرخ این نشست مشاهده شد.
صادقی فرشباف افزود:به نظر می‌رسد چنین پدیده‌هایی، هرچند مستقیما بر اثر اُفت آب‌های زیرزمینی نباشند، اما مرتبط با آستانه بحرانی فعالیت پدیده فرونشست باشند که مطالعات آکادمیک گسترده ای را می‌طلبد.
هرچند همانند دیگر نقاط ایران که افزایش در برداشت آب‌های زیرزمینی داشته‌ایم، در تبریز نیز افزون بر شرایط اقلیمی که باعث شده است حد سطح آب‌های زیرزمینی افت کند، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی صورت گرفته است و به نظر می‌رسد مقایس این برداشت در حدی بوده است که از دیدگاه فشار منفذی و هیدروژئولوژیکی، در مناطقی با آستانه وقوع فرونشست روبرو باشیم.
او گفت: از اتفاق رخ داده به این نتیجه اولیه رسیدیم که در برخی نقاط دشت تبریز پدیده فرونشست به صورت طبیعی اتفاق نیفتاده است، یعنی افت به حدی نبوده که فرونشست به صورت مستقیم اتفاق افتد، ولی بعضی جاها به آستانه ناپایداری در اثر تغییرات فشار منفذی رسیده‌ایم که می‌تواند با یکسری حرکات کوچک مثل عملیات عمرانی تحریک شود تا نشست زمین اتفاق افتد.
این زمین‌شناس اظهار کرد: ما این آژیر خطر را دریافت کرده‌ایم، هرچند دشت تبریز هنوز به پدیده اصلی فرونشست نرسیده است، ولی می‌توان با سیاست‌ها و مدیریت پیشگیرانه، این بحران را مدیریت کنیم.
زمانی که فرونشست اتفاق نیفتاده است می‌توانیم برداشت آب‌های زیرزمینی را مدیریت کنیم و سیاست‌های بهینه آبخیزداری را اعمال کنیم. می‌توانیم این سیاست‌ها را به ترتیبی اتخاذ کنیم که مثل دشت قزوین نشود که امروز با فروچاله‌های بزرگ روبرو است و یا شهریار و تهران که با پدیده فرونشست مواجهند.
صادقی فرشباف با طرح این مسئله که زمین‌لرزه در دشت تبریز، سازه‌های میراثی را به چه شکل تهدید می‌کند؟ گفت: متاسفانه بیشتر سازه‌های میراثی و خانه‌های تاریخی تبریز در پهنه‌هایی با پایداری پایین زمین قرار دارند و یا در قسمت‌های لرزه‌خیز شهر قرار گرفته‌اند.
او افزود: ممکن است این سوال ایجاد شود که این سازه‌های تاریخی چگونه در سال‌های متوالی و تا امروز دوام آورده‌اند. پاسخ این است که خیلی از آنها تا امروز آسیب دیده‌اند و بسیاری از آنها سازه‌هایی هستند که در زمانی که ایجاد شده‌اند یکسری ملاحظات عمرانی را که خیلی جلوتر از تکنولوژی آن زمان بود، رعایت کردند.
زمانی که خانه‌های تاریخی را می‌ساختند می‌دانستند که تبریز بارها زلزله آمده و قطر دیوارها و عمق سازه را به گونه‌ای انتخاب می‌کردند که کمترین آسیب را ببیند، ولی چالشی که امروز با آن مواجهیم تنها بحث رخداد طبیعی زمین‌لرزه نیست، بلکه کنار خانه‌های تاریخی، فعالیت‌های گسترده عمرانی درحال وقوع است که این فعالیت‌های عمرانی مثل محله «بارون آواک» در دیگر بخش‌های تبریز هم اتفاق می‌افتد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی اضافه کرد: این ساخت‌وسازها و حفاری‌ها امواجی را تولید می‌کنند که سطح رویی خاک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. امواجی که مستقیماً وارد پی ساختمان می‌شوند و آنها را سست می‌کنند و بسیاری از افتادگی‌هایی که در سقف و ستون‌های آن سازه‌ها ملاحظه می‌کنیم، به دلیل فعالیت‌هایی است که در حریم این سازه‌ها و در نزدیکی آنها انجام می‌شود، که این باعث می‌شود سازه‌های تاریخی در طول زمان بر اثر رخدادهای زمین‌لرزه و ناپایداری بر اثر فعالیت‌های عمرانی، تشدید شوند و ریزش‌های دوچندان را شاهد باشیم، یعنی ساختمانی که قرار بود تا ۵۰ سال دیگر آسیبی نبیند و آسیب‌ها نهایتا در حد ترک و شکستگی ها باشد، تخریب آن چند دهه جلوتر رخ دهد.
صادقی فرشباف در پاسخ به این پرسش که با توجه به مطالعات و بررسی انجام شده، مشخصا کدام آثار تاریخی در تبریز در آستانه تهدید قرار دارند؟ اظهار کرد: سال ۱۴۰۲ مطالعاتی روی خانه تاریخی «علی مسیو» توسط غلامی و همکاران (۱۴۰۲) انجام شده است که نشان می‌دهد ایمنی لرزه‌ای مطابق دستورالعمل‌های DPCM ایتالیا را در دو سطح یک (رویکرد دستی مبتنی بر نیرو) و سه (عددی) ارزیابی می‌کند و نشان می‌دهد این بنای آجری در منطقه ۳ در حالت حد نهایی ایمن نیست، اما در حالت حد آسیب‌پذیری ایمنی مناسبی را نشان می‌دهد.
بنابراین اگر در نزدیکی همین خانه، ساخت‌وسازهایی را داشته باشیم که ملاحظات یاد شده رعایت نشود، می‌تواند این خانه را به سمت ناپایداری ببرد.
او اضافه کرد: مطالعات و گمانه‌های حفاری خطوط مترو تبریز نشان می‌دهد یکی از این خطوط در راستای حفاری از بافت مرکزی تبریز عبور می‌کند؛ جایی که بیشترین آثار تاریخی تبریز در آن واقع شده و نزدیک به بازار جهانی تبریز است.
مقایسه آزمایش‌ها بر اثرات این حفاری‌ها و گمانه‌های اکتشافی در امتداد خط مترو، در سازه‌های فولادی، بتن و معمولی (سازه‌های میراثی و تاریخی در این دسته قرار دارند) نشان می‌دهد که سازه‌های بتنی و فولادی به خوبی می‌توانند امواج انتشار یافته از حفاری‌ها را تحمل کنند و آنها را به بخش‌های زیرزمینی و یا طبقات بالا انتقال دهند، ولی در سازه‌های معمولی که سازه های میراثی در این گروه جای دارند، این امواج مستقیماً می توانند سطح همکف و پایه دیوارهای خاکی را مورد هدف قرار دهند که باعث آسیب‌پذیری سازه‌ها می‌شود که هر چند ممکن است اثرات آن در لحظه دیده نشود، اما در نهایت بعد از چند سال فرو بریزد.
این زمین‌شناس ادامه داد: بحث دیگر مقاوم‌سازی است. خانه‌های تاریخی را در پهنه دشت تبریز و در شهر تبریز داریم، مثل خانه‌های «امیرکبیر»، «امیر نظام گروسی» (موزه قاجار)، ساختمان شهرداری و همچنین خانه‌های «بهنام»، «گنجه‌ای‌زاده» و «حریری» و خانه‌های دیگری از این طیف که در پهنه‌های لرزه‌خیز تبریز قرار دارند.
طبیعتاً نمی‌توان این سازه‌ها را که بسیاری از سازه‌های تاریخی آن در مناطق ناپایدار قرار دارند، جابجا کرد ولی با بهره‌مندی از تیم های متخصص در علوم زمین، عمران و معماری می توان همانند ایتالیا این سازه‌ها را مدیریت و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها را به نحو مطلوب اعمال کرد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: این خانه‌ها مثل بدن، که هر سال چکاپ می‌شود باید بررسی شوند و ناپایداری‌های آنها چک و گزارش شوند. در این صورت می‌توان به داده‌ها و اطلاعاتی برسیم که با مطالعات حوزه آکادمیک مقایسه کرد و دید چه ارتباطی می توان برقرار کرد تا نسخه اولیه در پایداری را داشته باشیم و بر آن اساس به مقاوم‌سازی بپردازیم.
او درباره دیگر سازه‌های در خطر این منطقه، گفت: براساس شواهد زمین ساختی در خاستگاه سازه مسجد «عون بن علی» در کوه عینالی، ترک خودردگی‌ها در حتی ستون‌های این سازه به خاطر ناپایداری‌های زمین در ارتباط با حرکات امتداد لغزِ گسل شمال تبریز است.
این بنا بسیار مورد علاقه دانشجویان و علاقمندان به سازه‌های سنگی واقع در ارتفاعات است و از سویی در گذر زمان، هسته شکل گیری تفرجگاه مردم از پناهگاه کوهنوردان گرفته تا مرکز هدف کوهپیمایی‌های خانوادگی شده است که لازم است پایداری آن مدیریت شود و البته باید مطمئن شد تا مرمت‌ها در جهت درست و منطبق با ناپایداری‌های زمین پیش می‌رود یا خیر که همان بحث هماهنگی مرمت با رشته‌های علوم زمین و به خصوص تکتونیک جنبا و ژئوتکنیک است.
این زمین‌شناس در ادامه با تاکید بر الزام تسلط بر علوم مهندسی و مرمت برای حفظ بناهای تاریخی که در مناطق ناپایدار قرار گرفته‌اند، گفت: یکی از نقاط ضعف ما این است، که مرمت‌ها و فعالیت‌هایی از این دست همگام با مطالعات مهندسی انجام نمی‌شود، اگر این چنین باشد خیلی هوشمندانه و با داده‌های مهندسی می‌توانیم سمت‌وسوی مرمت‌ها را بهینه کنیم و مشخص کنیم از چه مواد اولیه‌ای و در کدام راستا می‌توانیم برای بحث پایداری و مرمت استفاده کنیم.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه در کشور از نظر قوانین و آیین‌نامه ساخت‌وساز در مناطق زمین‌لرزه‌ای خوشبختانه کمبودی وجود ندارد و تقریباً مواد قانونی در تمام زمینه‌ها موجود است، تاکید کرد: لازم است مدیریت در اجرا بیشتر شود و فعالیت‌ها خارج از حوزه نظام مهندسی و نظرات متخصصان سازه و علوم زمین صورت نگیرد.
این پژوهشگر اضافه کرد: حلقه گمشده مد نظر ما همکاری بین افرادی است که در این حوزه کار می‌کنند، از جمله مرمتگران و تاریخ‌شناسان حتماً به استعلام مطالعات مهندسی لینک شوند و از ابتدا هماهنگ باشند و بعد اقدامات بعدی را انجام دهند.
صادقی فرشباف گفت: در تمام کشورهایی که با این چالش درگیر هستند، مثل ژاپن که شدیداً بحران زمین‌لرزه دارد و یا ایتالیا، مطالعات را پایه و معیار قرار می‌دهند و آن را در طرح‌های پژوهشی، شخصی‌سازی و بومی‌سازی می‌کنند که نتیجه علمی و اجرایی به دست می‌آید که به صورت کاربردی می‌توانند کار مرمت شهرسازی و مقاوم‌سازی را انجام دهند.
ما هم از چند سال پیش این رویه را آغاز کرده‌ایم، مطالعاتی که با همکارانم در سال ۲۰۱۹ روی گسل تبریز و براساس تکتونیک و حرکات زمین انجام داده‌ایم، نشان می‌دهد چه نقاطی کاندیدهای ناپایداری زمین هستند.
این داده ها، منجر به ایجاد نقشه معیار می شود و پهنه‌های که در آنها، مناطق شهری جانمایی شوند می‌تواند ایده را بدهد که دقیقاً کدام مراکز تاریخی در معرض ریسک و بحران قرار دارند و از همین الان می‌توانیم چاره مدیریتی و راهبردی درنظر بگیریم.
این پژوهشگر میراث زمین‌شناسی بیان کرد: هدف ما این است که این مطالعات را براساس پارامترهای جدید و در مقیاس‌های دقیق‌تر مشخص کنیم، مسلما زلزله چیزی نیست که ثابت باشد و باید هر لحظه مانیتورینگ شود. داده‌های ما نیز در محدوده دشت تبریز و مناطق اطراف آن تکمیل‌تر می‌شود و لذا با دید بهتری نسبت به ناپایداری‌ها خواهیم رسید.
بر این اساس، تاکید می‌شود به مقالات معتبری که در ژورنال‌های معتبر چاپ می‌شوند و مطالعات و خروجی‌های حاصل از چندین سال زحمت پژوهشگران استناد کنیم. مطالعات علمی در این مقیاس در پروژه‌های کاربردی و کوتاه مدت سازمانی انجام نمی‌شود و معمولاً حوزه آکادمیک است که آنقدر با علاقه به این موضوعات می‌پردازد، اما مهم این است که مطالعات را دریافت کنیم و در صنعت و دیگر بخش‌ها، کاربردی کنیم و از آن، ایده بگیریم و هرجا لازم شد این مطالعات را به‌روزرسانی کنیم.
مهم داشتن ایده است، خیلی وقتها کوچکترین دید را از این مطالعات نمی‌گیریم، مثلا در مطالعات شمال تهران نشان داده شده است که کدام قسمت‌ها لرزه‌خیز هستند، اما در توسعه شهری تهران به این مقالات استناد و توجه نشده است. باید به این گپ و فاصله‌ای که وجود دارد توجه شود تا بخش زیادی از این چالش‌ها مدیریت شود.
کانال عصر ایران در تلگرام
ببینید | فریادهای تهیهکننده سریالهای خاطرهانگیز رضا عطاران بر سر فرد محکوم در پرونده مرگ مشکوک زهره فکور صبور در صحنه دستگیری!